Arap Edebiyatında Mektup Roman ve İlk Örneği
Arap Edebiyatında Mektup Roman ve İlk Örneği
Bu çalışma, modern Arap edebiyatında mektup roman türünün doğuşunu ve gelişimini incelemektedir. Mektup roman; olayların, karakterlerin karşılıklı mektupları aracılığıyla aktarıldığı, anlatıcı bakış açısının kişiselleştiği ve okuyucuya karakterlerin iç dünyasına doğrudan erişim sağlayan özgün bir anlatı formudur. Batı’da 18. yüzyılda ortaya çıkan bu tür, Arap edebiyatına geç intikal etmiştir. Türün Arap dünyasındaki öncüsü, Mısırlı yazar Muhammed Abdulhalim Abdullah’ın ölümünden sonra, 1977 yılında yayımlanan İbrîsim ev Ġarâm Ḥâir adlı romanıdır. Üç karakter arasında geçen mektuplaşmalar üzerinden şekillenen bu roman; aşk, ihanet, dostluk, sadakat, toplum ve birey ilişkileri gibi temaları işler. Anlatım birinci tekil şahıs üzerinden kurulmuş, karakterlerin içsel çatışmaları ve duygusal çözümlemeleri estetik bir üslupla yansıtılmıştır. Çalışma ayrıca İhsan Abdulkuddüs’ün Şey’un fî ṣaḍrî, Ġazî el-Kuṣaybî’nin Alzehimer, Hudâ Berekât’ın Berîdu’l-leyl, Abdullah el-Cefrî’nin Cuzʾun min ḥulm ve Recâ eṣ-Ṣâniʿ’in Benâtu’r-riyâḍ adlı eserlerini de örnek göstererek türün Arap edebiyatındaki çeşitliliğine ışık tutar. Özellikle Berekât’ın gönderilmemiş mektuplarla kurulu romanı; savaş, sürgün ve kimlik temalarını başarıyla işleyerek 2019 yılında Uluslararası Arap Roman Ödülü’nü kazanmıştır. Çalışma, Arap edebiyatında mektup romanın Batı’dan sadece biçimsel olarak alınmadığını, klasik risâle, kitâb ve ḫiṭâb geleneğiyle uyum içinde şekillendiğini ortaya koymaktadır. Bu yönüyle mektup roman hem bireysel hem toplumsal temaları işleyebilen güçlü ve çok katmanlı bir anlatı biçimi olarak değerlendirilmiştir. Çalışma, aynı zamanda Türkiye'de bu alanda yapılan ilk kapsamlı araştırmalardan biri olma niteliği taşımaktadır. Bibliyografik bir nitelik de taşıyan bu araştırma, alan yazına sağlayacağı referans değeriyle mektup roman üzerine gerçekleştirilecek sonraki çalışmalara kaynak teşkil etmeyi hedeflemektedir. Ayrıca çalışmada, ilk örnek olmasından dolayı İbrîsim ev ġarâm ḥâir adlı roman ayrı bir başlık altında içerik, dil ve üslup açılarından incelenmiştir.
